مناجات خوانی در ایران، از دوره آئین زرتشت تا سحرهای رمضان
به گزارش وبلاگ آفتاب، سابقه مناجات خوانی در ایران به پیش از اسلام باز می گردد و نشان داده است ایرانی ها از دیر باز با نوای دعا و مناجات عجین بوده اند.
خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه-سیده فاطمه سادات کیایی: پخش نجوای دعای سحرگاهی از قاب تلویزیون، در خواب و بیدار لحظه های پیش از خوردن سحری، وقتی همه خانواده کنار هم دور سفره سحر جمع بودند بخشی از خاطرات شیرین ماه مبارک رمضان میلیونها ایرانی است. آنچنان که وقتی در طول سال اتفاقی دعای فرازهای دعای سحر شنیده شود، ناخودآگاه خاطره سحرهای ماه مبارک را در ذهن زنده می کند. انگار جایی از خاطرات کودکی همه ما به صدای دلنشین استاد صالحی و قسم های شیرین دعای سحر پیوند خورده است.
مناجات خوانی و انس با دعاها تنها در ارتباط با ماه مبارک رمضان و سحرها و افطارهای آن نمی گردد. آن هایی که انسی با دعاها دارند، از شبهای جمعه و خواندن دعای کمیل، بامداد های جمعه و خواندن دعای ندبه، و دعاهای مناسبتی چون ابوحمزه در ماه رمضان و مناجات شعبانیه در ماه شعبان غافل نمی شوند. در دهه های اخیر رسانه ها سهم زیادی را در آشنایی مردم نسبت به دعاها و زیارت داشته اند و برنامه امامزادگان و بقاع متبرکه، هیأت ها و حسینیه ها و مساجد بعنوان محل های برگزاری برنامه های جمعی قرائت و دعا مناجات مردم را بیشتر از پیش با فضای شیرینی دعا و مناجات خوانی آشنا کرده است. قدمت برخی مناجات خوانی های جمعی در این مکانها به دهه های قبل از انقلاب اسلامی می رسد و هرچند برای خواندن دعا و نزدیکی به خداوند به واسطه عباراتی که از معصومین یا شاگردان و نزدیکان آنان نقل شده، زمان و مکان خاص نمی شناسد، اما ثواب دعاخوانی به لطف جمع های مؤمنان فضیلت و برکت این دعاخوانی ها را در یک اجتماع کوچک بیشتر کرده است.
آئین زرتشت و مناجات خوانی در ایران
اگرچه نمی توان تاریخ دقیقی برای مناجات خوانی در کهن سرزمین ایران مشخص کرد، اما بنظر می رسد مناجات و مناجات خوانی از دیر باز وجود داشته است. آیین زرتشت و کتاب های مقدس آن دارای مناجات هایی است که از خواندن آن در میان زرتشتیان در امروز هم متداول می باشد و این نشان از پیشینه تاریخی مناجات خوانی در آیین زرتشت دارد. همینطور مناجات ها آمیخته با زبان فولکلور و زبان عامیانه مردم همراه با شعر و نثر وجود داشته است. اشعار و نوشته های خیلی از شاعران بلندآوازه ایرانی و نثر فارسی در چارچوب های متعدد به شکل مناجات دیده می شوند. مشهورترین مناجات های فارسی در ادبیات ایران زمین شاید متعلق به خواجه عبدالله انصاری از چهره ها و نوابغ ادبی خراسان بزرگ (معروف به پیر هرات) باشد. آشنایی او با علم حدیث، اخلاق و عرفان و هم بهره برداری از طبع شعر و سخنوری در مدح و ثنای خداوند، آثاری از او به زبان های عربی و فارسی را بر جای گذاشته است. مناجات نامه، الهی نامه و زادالعارفین همچون آثار اوست که حاوی نیایش و مناجات است.
مهدی امین فروغی، نویسنده و پژوهشگر، در این خصوص می گوید: «برخی اشعار عبید زاکانی از پررونق ترین مناجات ها در ماه رمضان بوده است. مرشدهایی که قبل از افطار در کنار سقاخانه ها و زیرگذرها می ایستادند، اشعار عبید را با آوازی زیبا می خواندند و رهگذران با شنیدن آن از صفا و معنویت سرشار می شدند و با حالی روحانی بر سر سفره های افطار می نشستند.» گاه شاعرانی چون عطار، حافظ، مولوی به سرودن اشعاری پرداختند که مضامینی همچون مناجات ها را دارد و قالب های شعری به کمک مفاهیم پرارزش عرفانی برآمد.
مناجات خوانی زمانی ارزش هنری هم پیدا می کرد که با علم موسیقی در هم می آمیخت. اغلب مناجات خوان ها در قدیم با دستگاههای موسیقی آشنا بودند و ازاین رو مناجات هایشان در دل و جان مردم می نشست. ماه رمضان و آغاز مراسم های مناجات خوانی جمعی
اگرچه تاریخچه مناجات خوانی در ایران به دوره ورود اسلام بازنمی گردد، اما گرویدن مردم ایران به اسلام آنان را با ادعیه و مناجات مأنوس کرد. مناجات ها اغلب از جانب ائمه اطهار بیان و نوشته شده اند و آنان از نخستین مناجات خوان های مسلمان بودند. گفتگو با خداوند و راز و نیاز با وی در زیباترین مضامین همراه با ارزش های معنوی و الهی در دعاها وجود داشت. در قرآن هم مناجات های مشهور پیامبران همچون مناجات حضرت موسی در طور، مناجات یونس در تاریکی دریا و شکل ماهی، و مناجات های حضرت یوسف و… آورده شده است.
از جمله میتوان به این شعر معروف امام علی اشاره نمود که مشاری راشد العفاسی قاری مشهور قرآن کریم آنرا خوانده است: لَکَ الْحَمْدُ یَا ذَا الْجُودِ وَالْمَجْدِ وَالْعُلَیٰ تَبارَکْتَ تُعْطِی مَنْ تَشَاءُ وَتَمْنَعُ ستایش ویژه توست ای صاحب جود و بزرگواری و برتری فرخنده ای تو عطا کنی به هرکه خواهی و منع کنی از هرکه خواهی إِلٰهِی وَخَلَّاقِی وَحِرْزِی وَمَوْئِلِی إِلَیْکَ لَدَی الْإِعْسَارِ وَالْیُسْرِ أَفْزَعُ معبودم و آفریدگارم و نگهدارم و پناهم به جانب تو در سختی و آسانی پناه می آورم إِلٰهِی لَئِنْ جَلَّتْ وَجَمَّتْ خَطِیئَتِی فَعَفْوُکَ عَنْ ذَنْبِی أَجَلُّ وَأَوْسَعُ معبودم، اگر خطایم بزرگ و انبوه است پس گذشت تو از گناه من بزرگ تر و گسترده تر است إِلٰهِی لَئِنْ أَعْطَیْتُ نَفْسِیَ سُؤْلَها فَهَا أَنَا فِی رَوْضِ النَّدَامَةِ أَرْتَعُ معبودم، اگر خواهش نفسم را به نفسم واگذاشتم اینک در مرغزار پشیمانی می گردم إِلٰهِی تَریٰ حَالِی وَفَقْرِی وَفاقَتِی وَأَنْتَ مُنَاجاتِی الْخَفِیَّةَ تَسْمَعُ معبودم، بدحالی و تهیدستی و نیازم را می بینی و تو مناجات پنهان مرا می شنوی إِلٰهِی فَلا تَقْطَعْ رَجَائِی وَلا تُزِغْ فُؤُادِی فَلِی فِی سَیْبِ جُودِکَ مَطْمَعُ معبودم، امیدم را قطع مکن و منحرف مساز قلبم را، که من به باران جودت طمع دارم إِلٰهِی لَئِنْ خَیَّبْتَنِی أَوْ طَرَدْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی أَرْجُو وَمَنْ ذَا أُشَفِّعُ؟ معبودم، اگر محرومم کنی یا از پیشگاهت برانی پس به چه کسی امیدوار شوم و چه کسی را شفیع گیرم؟
ماه رمضان بهترین زمان برای مناجات خوانی بخصوص در نیمه های شب بود. خیلی از ادعیه وارد شده در این ماه دارای مضامین عالی و دلنشین است که راه ارتباط بنده را با معبود آسان تر می کند. گویی که ماه مبارک رمضان با مناجات هایش میهمان را برای حضور در این مهمانی بزرگ آماده تر می کند.
پیش از انقلاب اسلامی، مناجات خوان های بزرگی پا به عرصه گذاشتند که نقش برجسته ی در ارتقاء مناجات خوانی داشته و چراغ مناجات خوانی را بخصوص در ماه رمضان روشن نگاه داشتند. دراین میان، با تأسیس رادیو، پای مناجات خوان ها به رسانه باز شد و صدای راز و نیاز آنها جماعتی وسیع تری را از فیض آن بهره مند می کرد. سیدجواد ذبیحی در تمام ماه رمضان برنامه مناجات خوانی در رادیو داشت و علی بهاری هم در اجرای مناجات فعالیت می کرد.
بزرگانی همچون حسن عندلیب که نامش بعنوان نخستین مناجات خوانان تهران در تاریخ ثبت شده تا محمد دماوندی، سید علی میرهادی و حسن ارضی که نامشان با تاریخ معاصر مناجات خوانی و مداحی گره خورده است. سالهای پیش از انقلاب، سیدعلی آقای میرهادی، حاج حسن ارضی، حاج ولی الله کرمی و افراد دیگری در شبستان های حرم حضرت عبدالعظیم (ع) مناجات می خواندند. در یکی از حجره های صحن، سال ها برنامه مناجات خوانی مرحوم حاج محمد عطاردی برگزار می شد. در باغ طوطی، حاج حسن ارضی می خواند و در مجموع، شبهای جمعه از هر حجره، صدایی برمی خاست. بعضی ها جمعیت داشت و مردم از چهار سوی تهران می آمدند و بعضی، جمعیت کم و انتخاب شده ای داشت.
پس از انقلاب اسلامی، نخستین نفرات برای مناجات خوانی وارد رادیو شدند، تا پیش از این صدای ضبط شده از رادیو پخش می شد. اشخاصی چون حسین صبحدل و عباس صالحی همچون این افراد بودند. بعد از انقلاب هم اشخاصی چون حاج منصور ارضی و حاج ماشاءلله عابدی پیشتازان مناجات خوانی در کشور شدند و برنامه های مناجات خوانی نه فقط در تهران بلکه در کل کشور رواج پیدا کرد. شهرهای مذهبی و مناجات خوانی
در شهر های مذهبی چون قم و مشهد و دیگر شهر های مرکزی ایران همچون تهران و اصفهان، دعاخوانی به شکل شب زنده داری در شبهای جمعه یا ماه مبارک رمضان برگزار می شد و تا بامداد ادامه داشت.
حجت الاسلام مظاهری از نخستین اشخاصی بود که مجالس پرفیض دعای کمیل را در اصفهان پایه ریزی کرد. در مقاطعی این مراسم پرفیض که با لحن دلنشین ایشان همراه بود، با حضور چند هزار نفر برگزار می شد. دعای کمیلی که آقای مظاهری به مدت شصت سال اداره می کرد، در اصفهان سابقه دویست، سیصدساله داشت. برگزاری دعای ابوحمزه ثمالی از دیگر برنامه های ایشان در دوران پربار حیاتشان بود که مراسم ابوحمزه خوانی اصفهانی را در کل کشور سر زبان ها انداخت و خیلی از بزرگان اصفهان را پای مجالس او می نشاند.
اولین دعاخوانی ها در تهران و حرم عبدالعظیم
در تهران، نخستین دعاخوانی ها در مسجد برپا شد. دعای کمیل در مسجد جامع و مسجد امین الدوله با حضور آیت الله شاه آبادی برگزار می شد و ایشان خود دعای کمیل را قرائت می کرد. پس از او، شیخ محمدحسین زاهد در مسجد امین الدوله دعا می خواند. سید علی میرهادی که خود از مناجات خوان های دوره های بعد شد، پای منبر شیخ محمدحسین می نشست.
سال های پیش از انقلاب، سیدعلی آقای میرهادی، حاج حسن ارضی، حاج ولی الله کرمی و افراد دیگری در شبستان های حرم حضرت عبدالعظیم (ع) مناجات می خواندند. در یکی از حجره های صحن، سال ها برنامه مناجات خوانی مرحوم حاج محمد عطاردی برگزار می شد. در باغ طوطی، حاج حسن ارضی می خواند و در مجموع، شبهای جمعه از هر حجره، صدایی برمی خاست. بعضی ها جمعیت داشت و مردم از چهار سوی تهران می آمدند و بعضی، جمعیت کم و انتخاب شده ای داشت. جوان های خیابان ۱۷ شهریور
جوان های خیابان ۱۷ شهریور در سالهای ۱۳۴۵ برنامه قرائت دعای کمیل را به شکل مجلس دعاخوانی در منزل برگزار کردند. تا پیش از این، عموماً دعاخوانی ها در مسجد صورت می گرفت. مجلس دعاخوانی جوانان با عنوان هیأت حرمت قاسم بن الحسن (ع) در خانه ای برگزار می شد. حتی اشخاصی از اصفهان و همدان خویش را به این مراسم می رساندند. بعد از انقلاب، مناجات خوان های دیگری پا به عرصه گذاشتند و مناجات خوانی و دعاخوانی رونق خاصی یافت. همان جوانان هیات حضرت قاسم بن الحسن (ع) با محوریت مداح و مناجات خوان به نام حسین شمسایی، خواندن دعای کمیل را اوایل انقلاب از دانشگاه تهران شروع کردند و به جز او، حجت الاسلام رستگاری و چند نفر دیگر این دعا را شبهای جمعه می خواندند.
به هر روی اگر موسیقی تاریخ معاصر از عهد قاجار تا به امروز را مورد بازبینی قرار دهیم با مناجات خوان های برجسته ای مواجه می شویم که هرکدام به نوبه خود تاثیر بسزایی در ارتقا موسیقی و مناجات داشته اند و نامشان به علل مختلف در تاریخ ایران به ثبت رسیده است. افرادی چون حسن عندلیب، محمد دماوندی، حسینعلی نکیسا، حسین طاهرزاده، ابوالحسن خان اقبال آذر، محمدرضا شجریان، سیدجواد ذبیحی، شیخ محمدحسین زاهد، سیدعلی میرهادی، حسن ارضی، حسین صبحدل و دیگر افراد.
در طول بیشتر از چهار دهه از انقلاب اسلامی، حالا مراسم های مناجات خوانی و دعاخوانی بخصوص ماه مبارک رمضان نه فقط در چند نقطه از تهران و شهر های مذهبی بلکه در سرتاسر کشور گسترده شده است. علاوه بر مساجد زیادی که در طول سال و در مناسبت هایی همچون شعبان و رمضان و دیگر مناسبت ها برنامه مناجات خوانی را برگزار می کنند، هیأت ها و ذاکرین زیادی هم در حسینیه ها و هیأت ها ذکر دعا و مناجات می گیرند و هزاران نفر را پای سفره دعا می کشانند. تلویزیون و رادیو هم به شکل متداول به پخش ادعیه و مناجات در زمان های مختلف شبانه روز می پردازند. دعای سمات در ایام جمعه، پخش مستقیم دعای ندبه، پخش دعای کمیل، دعای عهد و آل یاسین و غیره در طول هفته از رسانه ها پخش می شود. همان گونه که دهه های قبل شنیدن دعای سحر از تلویزیون خاطره ماه رمضان های شیرین خیلی از خانواده ها را ساخته، حالا دعاهای دیگر هم در کنار مناجات های سحر ماه مبارک رمضان، راهی به سمت آسمان باز کرده اند.
itemprop="bestRating">5
37
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب